همه‌چیز در مورد ماهی سی بس

لب کلام

مدتهاست ماهی سی بس جای خودش را در سبد غذایی خانواده‌های ایرانی باز کرده و انواع غذاها از سبزی پلوی محبوب تا انواع خوراک ماهی با سی بس پخته می‌شود. ماهی‌هایی مثل شیر یا حلوا قدمت بیشتری در سفره‌های ایرانی دارند و سی بس، این ماهی خوش‌مزه شاید کمتر برای ما شناخته شده باشد و در موردش بدانیم. در این مطلب سی بس را بهتر می‌شناسیم:

چهار واقعیت درباره ماهی سی بس

• اصطلاح ماهی سی بس به طور کلی برای توصیف مجموعه‌ای متنوع از ماهی‌ها استفاده می‌شود، اما ماهی‌های واقعی سی بس به خانواده‌ای  بسیار بزرگ و خاص از ماهی‌های دریایی پره‌دار تعلق دارند.
• ماهی‌های سی‌بس در اندازه‌های مختلفی وجود دارند، از طول ۴ سانتی‌متر تا ۲ متر. وزن‌شان هم ممکن است تا ۴۰۰ کیلوگرم برسد.
• سی‌بس انواعی از ماهی‌های خوراکی هستند و به عنوان ماهی‌هایی با طعم لذیذ، بافت محکم و در عین حال نرم و لطیف توصیف می‌شوند. سی بس عمدتاً در کشورهای آسیایی مانند چین مصرف می‌شود و در حالت‌های بخارپز، بریان، جوشیده، کبابی و سرخ‌شده صرف می‌شود.
• بسیاری از گونه‌های سی‌بس به خاطر پوست رنگارنگشان شناخته می‌شوند در حدی که پوست این نوع ماهی گاهی در تزئین غذا هم به کار می‌رود. 

نام علمی سی بس

ماهی‌های باس به خانواده Serranidae تعلق دارند که شامل ماهی‌های سی‌بس و گروپر نیز می‌شود. نام Serranidae از کلمه لاتین serranus گرفته شده است که به معنی «مشتق شده از اره» یا «اره ماهی» است. خانواده Serranidae شامل ۷۰ جنس و ۵۷۷ گونه ماهی است. 

ظاهر سی بس

نام ماهی سی‌بس به تعداد زیادی از گونه‌های مختلف ماهی اشاره دارد. بیشتر آن‌ها یک باله پشتی بلند و دهان بزرگ و پهن دارند. انواع سی‌بس از نظر ظاهر متفاوت هستند و هر کدام ویژگی‌های خاص مربوط به نژاد خود را دارند. با این حال، ویژگی‌های مشترکی هم بین آن‌ها وجود دارد. این ماهی‌ که در آب شور زندگی می‌کند، معمولاً بدن‌هایی پر و درشت دارند. یک باله پشتی بلند، دهان بزرگ و پهن، فک پایینی برجسته، چندین ردیف دندان‌های تیز و فلس‌های کوچک از ویژگی‌های مشترک این نوع ماهی است.

ماهی‌های سی‌بس رنگی درخشان و روشن دارند و این رنگ کمک می‌کند از دید شکارچیان یا طعمه پنهان شوند. این نوع ماهی هرچه در عمق بیشتری زندگی کند، احتمالاً رنگش قرمزتر است.

برخی دیگر از گونه‌های باس‌های دریایی عبارتند از: سی‌بس سیاه، سی‌بس کوتوله، سی‌بس راک، شانه‌دار رنگ‌شده و سی‌بس دم زرد.

زیستگاه و جمعیت ماهی سی بس

سی‌بس‌ها، ماهی‌های آب شور هستند و در اقیانوس‌ها و دریاهای گرم و معتدل سراسر جهان یافت می‌شوند. زیستگاه‌شان شامل سواحل آتلانتیک، سواحل اقیانوس آرام، دریای مدیترانه و حتی دریای سیاه است. البته دیده شده گاهی ماهی سی‌بس به آب شیرین هم وارد شود.

بسیاری از ماهی‌های سی‌بس در صخره‌های مرجانی و مناطق صخره‌ای زندگی می‌کنند. این نوع ماهی می‌تواند در عمق‌های مختلفی از کم عمق تا عمق ۲۰۰ متری اقیانوس زندگی کند. زندگی در اقیانوس شاید باعث شود عده‌ای به فکر آلوده بودن ماهی به جیوه بیفتند. پاسخ سوال آیا ماهی سی بس جیوه دارد؟ را با زدن روی لینک ببینید.

انواع دستورپخت‌های خوشمزه با سی‌بس را می‌توانیم در مجله آشپزی ایناس ببینیم.

تکامل و تاریخچه سی‌بس

قدیمی‌ترین فسیل‌هایی که از خانواده‌ی Serranidae به دست آمده به ۵۵ میلیون تا ۳۳ میلیون سال پیش در دوره ائوسین بازمی‌گردد. ماهی‌های سی‌بس به راسته Perciformes تعلق دارند که در تاریخ در دوره کرتاسه دیرینه ۱۰۰ تا ۶۶ میلیون سال پیش ظاهر شده‌اند.

ماهی‌های Serranidae عمدتاً هرمافرودیت هستند. برخی از آن‌ها به صورت تک جنسی هستند، در حالی که برخی دیگر به صورت زن شروع می‌شوند و بعدها به مرد تبدیل می‌شوند. همزمانی هرمافرودیتسم به عنوان تنوع زودتر از دومی در تکامل Serranidae شناخته شد.

رفتار ماهی‌های سی‌بس

به دلیل بزرگی خانواده‌ی سی‌بس، گونه‌های آن نه تنها از نظر اندازه، بلکه از نظر رفتار هم بسیار متنوع هستند.

سی‌بس‌های دریایی دارای رفتار طبیعی ماهی توصیف شده‌اند. از آنجایی که این نوع ماهی‌ها شناگران فعالی هستند، با سرعتی بالا به سمت طعمه هجوم می‌برند و با همین تکنیک از شکارچیان هم دوری می‌کنند. 

اگرچه تعداد زیادی از گونه های باس دریایی زندگی انفرادی دارند و رفتار قلمرویی از خود نشان می‌دهند، برخی از گونه‌های کوچکتر تک‌نفره نیستند و در دسته‌های بزرگ زندگی می کنند. سی‌بس‌های دریایی دوست دارند در غارها و صخره‌ها پنهان شوند و می‌توان آن‌ها را در اطراف همین غارها یافت. سی‌باس‌های دریایی که اسیر شده‌اند در حال بازی با حباب‌های آب و حتی خمیازه کشیدن دیده شده‌اند.

رژیم غذایی ماهی سی‌بس

همه ماهی‌های Serranidae گوشتخوار هستند. غذای این نوع ماهی به گونه‌ها و اندازه آن‌ها بستگی دارد. گونه‌های بزرگتر سی‌بس از ماهی‌ها، نرم‌تنان، کرم‌ها و سخت‌پوستان تغذیه می‌کنند، در حالی که گونه‌های کوچکتر بیشتر از پلانکتون تغذیه می‌کنند. این ماهی‌ها عمدتاً شکارچی فرصت‌طلب هستند. برخی از سی‌بس‌های بزرگتر حتی باس‌های کوچکتر را می‌خورند. همه چیز در بازی بقا عادلانه است.

معروف است که باس‌های دریایی در اطراف زیستگاه‌شان کمین می‌کنند و از مخفیگاه‌شان منتظر شکار می‌مانند. بدن رنگی و درخشان‌شان به خوبی آن‌ها را استتار می‌کند و نسبت به طعمه برتری پیدا می‌کنند و در شکار موفق می‌شوند.

کیفیت رژیم غذایی سی‌بس نقش زیادی در ظاهر رنگ بدن‌شان دارد. هرچه رژیم غذایی‌شان بهتر باشد، رن‌گ‌شان درخشان‌تر خواهد بود. ماهی سی‌بسی که رنگ درخشانی نداشته باشد، یعنی تغذیه‌ی خوبی ندارد. بعضی سی‌بس‌های دریایی مدتی طولانی را در اسارت و بدون تغذیه سپری می‌کنند. این روزهای «روزه‌داری» ممکن است بین چند روز تا چند هفته طول بکشد.

با توجه به گوشتخوار بودن این نوع ماهی شاید این سوال پیش بیاید که کالری انواع ماهی چقدر است؟ که می‌توان جواب این پرسش را در مجله ایناس یافت.

البته رژیم غذایی سی بس‌هایی که در مزرعه دریایی زندگی می‌کنند کنترل‌شده‌تر است و طبعا غنی‌تر. ایناس جزو برندهایی است که این ماهی را پرورش می‌دهد و مستقیم به فروش می‌رساند.

شکارچیان و دیگر مواردی که سی‌بس‌ها را تهدید می‌کنند

ماهی‌های باس طعمه‌های ماهی‌های شکارچی بزرگتر هستند. این شکارچیان شاملماهی مونک، سگ ماهی خاردار، کوسه بزرگ، تمساح‌ها، سمور دریایی و کوسه‌های داکسی هستند. برخی از گونه‌های بزرگتر ماهی باس حتی به گونه‌های کوچکتر نیز حمله می‌کنند. پرندگان هم سی‌بس‌های جوان را شکار می‌کنند.

دریاچه ها همچنین با تهدیدات محیطی و انسانی مانند تغییرات آب و هوایی، گونه های مهاجم، شرایط نامساعد آب و هوایی، آلودگی و صید بی‌رویه مواجه هستند.

اگر دوست دارید بدانید سالم‌ترین ماهی خلیج فارس کدام است؟ + ۴ معیار سلامت ماهی مجله ایناس را مطالعه کنید.

تکثیر و طول عمر سی‌بس

ماهی‌های باس عمدتاً هرمافرودیت هستند. برخی گونه‌ها هرمافرودیت همزمان هستند، به این معنی که هر دو اندام‌های تولید مثل نر و ماده را به طور همزمان دارد و می‌تواند تخم‌های خود را خود بارور کند. گونه‌های دیگر هرمافرودیت اولیه هستند، به این معنی که ابتدا به عنوان ماده زندگی‌شان آغاز می‌شود و سپس به نر تبدیل می‌شوند.

سی‌بس ماده مقدار زیادی تخم تولید می‌کند و بعد رها می‌کند تا در اقیانوس پراکنده شود. تعداد تخم‌گذاری بستگی به گونه دارد. برخی از گونه ها تا 300000-500000 تخم می گذارند. سن بلوغ ماهی باس به گونه بستگی دارد. برخی از گونه‌ها مانند سی‌بس اروپایی بین دو تا سه سال برای نرها و سه تا چهار سال برای ماده‌ها برای بالغ شدن نیاز دارند.

امید به زندگی برای سی‌بس‌های دریایی در میان گونه‌های مختلف متفاوت است. سی‌بس سیاه طول عمر متوسط ​ ۹ تا ۱۲ سال دارد در حالی که شانه رنگ شده می تواند تا ۱۶ سال عمر کند. برخی از سی‌بس‌های دریایی تا ۲۰ سال عمر می‌کنند.

اهمیت اقتصادی سی‌بس

از سی‌بس در ماهیگیری تجاری و تفریحی استفاده می‌شود همچنین در آشپزی سنتی سراسر جهان هم استفاده می‌شود. سی‌بس سیاه در غذاهای آسیایی مانند غذاهای تایلندی، کره‌ای، هندی و چینی و همچنین غذاهای مدیترانه‌ای، ترکی، یونانی، مصری و فرانسوی بسیار استفاده می‌شود. فیله سی بس را می‌توان به صورت کبابی، سرخ شده یا پخته مصرف کرد.

سی‌بس، یک ماهی خوش‌خوراک

سی‌بس طعم ملایمی دارد، بافت آن منسجم در عین حال نرم است. سی‌بس ماهی ایده‌آل برای پخت انواع غذاهای دریایی است. استخوان‌بندی یک‌دست این ماهی که به راحتی جدا می‌شود خیالتان را از تیغ‌ها و خوش خوراکی و سادگی مصرف آن راحت می‌کند.